چربی‌ها در صابون‌سازی جزء مواد اولیه این محصول هستند و شامل تری‌گلیسریدها می شوند. تری گلیسریدها آسترهایی هستند که از اتصال سه مولکول اسید چرب به یک مولکول گلیسرول تشکیل شده‌اند. نوع و طول زنجیره کربنی این اسیدهای چرب، نقش کلیدی در تعیین خواص صابون نهایی (مانند سختی، کف‌کنندگی، و ملایمت) دارد. اسید چرب تالو یکی از این اسیدهای چرب است. در ادامه این مقاله از لادرفت با ما همراه باشید تا به بررسی مواد سازنده و ترکیبات شیمیایی صابون بپردازیم.
صابون‌ها از دیرباز به عنوان یکی از ضروری‌ترین مواد پاک‌کننده مورد استفاده بشر بوده‌اند و سابقه تولید آن‌ها به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. از نظر شیمیایی، صابون‌ها نمک‌های سدیم یا پتاسیم اسیدهای چرب با زنجیره بلند هستند. مولکول صابون خاصیتی دوگانه دارد؛ یک سر قطبی و آب‌دوست که در آب حل می‌شود و یک دم ناقطبی و چربی‌دوست (هیدروکربنی) که در چربی‌ها و روغن‌ها حل می‌شود. این ساختار دوگانه به صابون اجازه می‌دهد تا بین آب و چربی پل بزند و کثیفی‌های روغنی را از سطوح جدا کرده و به صورت امولسیون در آب معلق سازد.
تولید صابون از طریق یک واکنش شیمیایی به نام صابونی‌سازی (Saponification) انجام می‌شود. در این فرآیند، چربی‌ها یا روغن‌ها (تری‌گلیسریدها) با یک ماده قلیایی قوی (مانند سدیم هیدروکسید یا پتاسیم هیدروکسید) واکنش می‌دهند.
معادله کلی واکنش صابونی‌سازی:
چربی/روغن (تری‌گلیسرید) +قلیا (سدیم/پتاسیم هیدروکسید) →صابون (نمک اسید چرب) +گلیسرول (گلیسیرین)
هیدروکسید سدیم (NaOH) که معمولاً با نام‌های سود سوزآور یا سود پرک شناخته می‌شود، برای تولید صابون‌های جامد استفاده می‌شود.
هیدروکسید پتاسیم (KOH) برای تولید صابون‌های مایع و صابون‌های نرم استفاده می‌شود، زیرا نمک پتاسیم اسید چرب محلول‌تر است.
چربی‌ها و روغن‌های متعددی در فرمولاسیون صابون استفاده می‌شوند که هر کدام خواص منحصر به فردی به محصول نهایی می‌دهند. این چربی‌ها اغلب بر اساس ترکیب اسیدهای چرب موجود در آن‌ها انتخاب می‌شوند.
روغن پالم و روغن شحم گاوی (پیه) حاوی مقادیر بالایی از اسیدهای چرب با زنجیره بلند مانند اسید اولئیک (C18، غیر اشباع)، اسید پالمیتیک (C16، اشباع) و اسید استئاریک (C18، اشباع) هستند. صابون‌های حاوی این اسیدها (مانند سدیم استئارات) عموماً سخت، دیر حل شونده و ملایم هستند و کف کمتری تولید می‌کنند که اغلب به صورت کف خامه‌ای و پایدار است. روغن زیتون هم به طور خاص به دلیل ملایمت و خاصیت مرطوب‌کنندگی‌اش در صابون‌های کاستیل استفاده می‌شود.
روغن نارگیل و هسته خرما هر دو سرشار از اسیدهای چرب با زنجیره کوتاه و متوسط، به ویژه اسید لوریک (C12) و اسید میریستیک (C14) هستند. صابون‌های حاصل از این روغن‌ها به دلیل وجود لورات سدیم، حتی در آب سرد و آب سخت نیز به خوبی کف فراوان و غلیظ تولید می‌کنند. با این حال، استفاده بیش از حد از این روغن‌ها می‌تواند منجر به تولید صابونی شود که سخت و خشک‌کننده برای پوست است.
فرمولاسیون صابون شامل انتخاب دقیق نسبت چربی‌ها و روغن‌ها، نوع و میزان قلیا، و افزودنی‌ها برای دستیابی به خواص مطلوب است.
فرمول ساخت صابون بر اساس اندیس صابونی (مقدار قلیای مورد نیاز برای صابونی کردن کامل یک گرم چربی) هر روغن تعیین می‌شود. برای تولید صابونی متعادل، معمولاً مخلوطی از چربی‌ها با خواص مختلف استفاده می‌شود. به عنوان مثال، ترکیبی از روغن نارگیل (برای کف زیاد) و روغن پالم یا پیه (برای سختی و کف ملایم) رایج است.
یکی از نکات مهم در فرمولاسیون صابون، فرآیند سوپرفت کردن است. این به معنای استفاده از مقدار کمی چربی اضافه است که عمداً در واکنش صابونی‌سازی، واکنش نداده باقی می‌ماند. این چربی اضافی (معمولاً 5 تا 10 درصد) به عنوان یک عامل نرم‌کننده و مرطوب‌کننده عمل کرده و خشکی و قلیاییت صابون را کاهش می‌دهد، که برای پوست‌های حساس بسیار مهم است.
روش‌های تولید صابون را می‌توان به دو دسته کلی فرآیندهای صنعتی و دستی تقسیم کرد:
این روش بیشتر در تولید صابون‌های دست‌ساز استفاده می‌شود. واکنش صابونی‌سازی بدون استفاده از گرمای خارجی انجام می‌شود و فقط از گرمای تولید شده از خود واکنش (گرمازا) برای تکمیل فرآیند استفاده می‌گردد. صابون باید برای چند هفته (دوره عمل‌آوری) در قالب بماند تا واکنش کامل شده و آب آن تبخیر شود. در این روش، گلیسیرین به طور طبیعی در صابون باقی می‌ماند.
در روش گرم و فرآیندهای تولید صنعتی، از گرمای خارجی برای تسریع و تکمیل واکنش صابونی‌سازی استفاده می‌شود. در روش صنعتی، اغلب از نمک برای جدا کردن صابون از گلیسیرین و قلیاهای اضافی استفاده می‌کنند (فرآیند جدا کردن یا Salty Out). جدا کردن گلیسیرین به تولید صابونی خالص‌تر و امکان بازیابی گلیسیرین (یک محصول جانبی با ارزش) برای استفاده در محصولات دیگر مانند لوسیون‌ها کمک می‌کند.
همان‌طور که گفته شد، پاک‌کنندگی صابون به دلیل وجود دو بخش آب‌دوست و چربی‌دوست است. دم چربی‌دوست صابون، ذرات چربی و کثیفی را احاطه می‌کند و ساختاری به نام میسل را تشکیل می‌دهد. سر آب‌دوست میسل در آب معلق می‌شود و باعث می‌شود چربی به همراه آب شسته شود. هرچه طول زنجیره چربی کوتاه‌تر باشد (مانند اسید لوریک)، کف‌زایی بیشتر و حلالیت در آب بهتر است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های مربوط به چربی صابون، عملکرد آن در آب سخت است. آب سخت حاوی غلظت بالایی از یون‌های فلزی (مانند کلسیم Ca2+ و منیزیم Mg2+) است. در حضور این یون‌ها، نمک‌های سدیم اسید چرب (صابون) با آن‌ها واکنش می‌دهند و صابون‌های نامحلول کلسیمی و منیزیمی را تشکیل می‌دهند. این ترکیبات نامحلول به صورت لکه یا کدر روی سطوح (مانند کاشی یا موها) رسوب می‌کنند و خاصیت پاک‌کنندگی صابون را کاهش می‌دهند.
شرکت اعلا روغن سپاهان با نام تجاری لادر یکی از تولیدکنندگان فعال در زمینه چربی‌ها و روغن‌های صنعتی و مواد اولیه و افزودنی در تولید خوراک دام و طیور در ایران است. تنوع در تولیدات شرکت لادرفت، نشان دهنده توانایی این شرکت در تفکیک و فرآوری بخش‌های مختلف چرب، از جمله برای کاربردهای غیرغذایی مانند صابون‌سازی است و نقش مهمی در تأمین مواد اولیه برای تولیدکنندگان داخلی صابون و محصولات مرتبط ایفا می‌کند.
شرکت لادرفت انواع چربی‌های حیوانی از جمله روغن تالو (پیه) و روغن استخوان را تولید می‌کند. این چربی‌ها منابع مهمی برای اسیدهای چرب با زنجیره بلند مانند استئاریک و پالمیتیک هستند. روغن تالو در صابون سازی، گریس سازی، صنایع شیمیایی و … به طور سنتی یکی از مواد اولیه پرکاربرد می باشد. البته روغن تالو در تولید صابون‌های سخت و با دوام صنعتی به دلیل سختی و پایداری‌اش در فرمولاسیون صابون مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید این چربی‌ها، که اغلب محصولات جانبی فرآوری گوشت هستند، نشان دهنده نقش این شرکت در زنجیره تأمین مواد چرب برای صنایعی از قبیل صابون‌سازی، روانکارها و خوراک دام است.
چربی صابون، قلب تپنده صنعت صابون‌سازی است. انتخاب نوع چربی (اعم از حیوانی یا گیاهی) با توجه به ترکیب اسیدهای چرب، مستقیماً بر خواص نهایی صابون شامل کف‌زایی، سختی و اثرات مرطوب‌کنندگی تأثیر می‌گذارد. فرآیند صابونی‌سازی، ماهیت شیمیایی چربی‌های تری‌گلیسرید را به نمک‌های پاک‌کننده تبدیل می‌کند و محصول جانبی با ارزش گلیسیرین را تولید می‌کند. در نهایت، فعالیت شرکت‌هایی مانند اعلا روغن سپاهان در تولید و فرآوری چربی‌های صنعتی و حیوانی، نقش حیاتی در تأمین مواد اولیه این صنعت قدیمی و در عین حال مدرن ایفا می‌کند. برای استعلام از قیمت و دریافت اطلاعات می توانید با مشاورین ما در لادرفت تماس بگیرید. از این که تا پایان مقاله با ما همراه بودید سپاسگزاریم.
