تفاله چغندر آورده جانبی کارخانههای قند است که پس از استخراج قند (ساکارز) از ریشه چغندر باقی میماند. با توجه به قیمت بالای غلات و محدودیت منابع آبی، استفاده از ضایعات کشاورزی و محصولات جانبی به یک ضرورت در جیره نویسی تبدیل شده است. این محصول به دلیل داشتن فیبر بالا و قابلیت هضم مناسب، به عنوان یک منبع انرژی جایگزین برای بخشی از جو و ذرت در جیره دام و طیور استفاده میشود.
کاربرد در خوراک دام و طیور
تفاله چقندر در دامداری ها و مرغداری ها کاربردهای فراوانی دارد:
در خوراک دام (نشخوارکنندگان)
- گاوهای شیری: افزایش درصد چربی شیر به دلیل بهبود تخمیر شکمبهای.
- گوسالههای پرواری: جایگزین بخشی از غلات برای جلوگیری از اسیدوز.
- گوسفند و بز: منبع عالی انرژی برای میشهای آبستن و برههای در حال رشد.
در خوراک طیور
استفاده از آن در طیور به دلیل سیستم گوارشی تکمعدهای محدودتر است. با این حال:
- در جیره مرغهای تخمگذار (به مقدار کم) برای کنترل سرعت عبور مواد و بهبود سلامت روده استفاده میشود.
- در جیره شترمرغ به دلیل توانایی هضم فیبر، کاربرد گستردهتری دارد.
مزایا و تأثیرات مثبت تفاله چغندر
- سلامت گوارش: به دلیل فیبر پکتینی، خطر اسیدوز (ترش کردن شکمبه) را برخلاف غلات کاهش میدهد.
- خوشخوراکی: دامها تمایل زیادی به مصرف آن دارند، مخصوصاً اگر با ملاس ترکیب شده باشد.
- بهرهوری اقتصادی: کاهش قیمت تمام شده جیره با جایگزینی بخشی از نهادههای گرانقیمت.
- جذب آب: تفاله خشک توانایی جذب آب بالایی دارد که باعث ایجاد احساس سیری در حیوان میشود.
تفاوت اصلی تفاله چغندر تر (خیس) و خشک
تفاله چغندر تر (خیس) و خشک از نظر کاربرد و مدیریت جیره،به شرح زیر می باشد:
1. میزان رطوبت و ماده خشک
- تفاله تر: حدود ۷۵ تا ۸۵ درصد آن را آب تشکیل میدهد. یعنی در هر ۱۰۰ کیلوگرم تفاله تر، فقط ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم ماده مغذی وجود دارد.
- تفاله خشک: رطوبت آن بسیار کم (حدود ۱۰ درصد) است و غلظت مواد مغذی در آن بسیار بالاتر است.
2. ماندگاری و انبارداری
- تفاله تر: به دلیل رطوبت بالا، خیلی سریع (در عرض چند روز) فاسد و کپکزده میشود. برای نگهداری طولانیمدت حتماً باید سیلو شود.
- تفاله خشک: ماندگاری بسیار بالایی دارد و به راحتی در کیسه یا انبار خشک برای ماهها قابل نگهداری است.
3. حمل و نقل و هزینه
- تفاله تر: به دلیل وزن زیاد آب، هزینه حمل و نقل بالایی دارد و معمولاً فقط برای دامداریهای نزدیک به کارخانه قند صرفه اقتصادی دارد.
- تفاله خشک: به دلیل وزن سبک و حجم کم، هزینه حمل کمتری دارد و جابهجایی آن آسانتر است.
4. نحوه مصرف و خوشخوراکی
- تفاله تر: خوشخوراکتر است و به دلیل رطوبت، به مصرف آب کمتر توسط دام کمک میکند. همچنین در جیرههای کاملاً مخلوط (TMR) به چسبندگی اجزا و جلوگیری از انتخابی خوردن دام کمک میکند.
- تفاله خشک: معمولاً باید قبل از مصرف با آب خیسانده شود (بهخصوص برای اسب و گوسفند) تا مانع از انسداد مری یا مشکلات گوارشی ناشی از تورم ناگهانی در معده شود.
5. تفاوت در نحوه مصرف و خوشخوراکی
- تفاله تر: بسیار خوشخوراک است. به دلیل نمناک بودن، به راحتی با سایر اجزای خوراک (مثل کنسانتره و کاه) مخلوط میشود و مانع از “گرد و خاک” کردن جیره میشود.
- تفاله خشک: معمولاً به شکل پرک یا فشنگی (پلت) است. بهتر است قبل از مصرف خیسانده شود؛ چون در صورت خشک خوردن، در معده دام باد میکند و ممکن است باعث نفخ یا مشکلات گوارشی شود.
6. تفاوت در قیمت
- تفاله تر: قیمت هر کیلوگرم آن بسیار ارزان به نظر میرسد، اما با احتساب وزن آب، قیمت تمام شده ماده مغذی آن ممکن است با نوع خشک رقابت کند.
- تفاله خشک: قیمت اسمی هر کیلوگرم آن بالاتر است، اما شما فقط پول ماده مغذی را میدهید نه آب.
نکات ایمنی در انبارداری
- تفاله خشک: باید در جای کاملاً خشک و روی پالت نگهداری شود. رطوبت باعث کپکزدگی سریع و تولید سموم قارچی (آفلاتوکسین) میشود که برای سلامت دام و کیفیت شیر خطرناک است.
- تفاله تر: اگر از تفاله مرطوب استفاده میکنید، نباید بیش از ۲ تا ۳ روز در هوای آزاد بماند. در صورت نیاز به نگهداری طولانی، باید آن را مانند ذرت سیلو کنید و با نایلون بپوشانید تا هوا نکشد.
ترکیبات شیمیایی و ارزش غذایی
- کربوهیدراتها: سرشار از سلولز، همیسلولز و پکتین (فیبرهای با قابلیت هضم بالا).
- پروتئین: سطح پروتئین متوسط (حدود ۸ تا ۱۰ درصد).
- انرژی: سطح انرژی آن تقریباً با جو برابری میکند اما بر خلاف غلات، نشاسته کمی دارد.
- مواد معدنی: دارای کلسیم بالا و فسفر پایین است (نیاز به تعادل در جیره دارد).
طرز تهیه و فرآوری
پس از استخراج قند، تفاله مرطوب به دست میآید که به سه روش اصلی برای خوراک دام آماده میشود:
تفاله مرطوب (تر)
بلافاصله پس از تولید با رطوبت حدود ۸۰٪ به دامداریها منتقل میشود. ماندگاری کمی دارد و باید سریع مصرف شود.
تفاله سیلو شده
تفاله تر را برای افزایش ماندگاری و بهبود طعم، سیلو میکنند (گاهی با افزودن ملاس یا باکتریهای لاکتیکی).
تفاله خشک
تفاله را در خشککنهای صنعتی خشک کرده و معمولاً به دو صورت عرضه میکنند:
پرک (مفتولی)
تکههای نامنظم و تخت.
فشاری (پلت)
به شکل استوانههای کوچک که حمل و نقل و انبارداری آسانتری دارد.
دستورالعمل آمادهسازی و خیساندن تفاله چغندر
بسیاری از دامداران تفاله را به صورت خشک در آخور میریزند، اما روش اصولی به شرح زیر است:
- نسبت آب: برای تفاله خشک پلت، به ازای هر کیلوگرم تفاله، حدود ۲ تا ۳ لیتر آب اضافه کنید.
- زمان انتظار: اجازه دهید حدود ۳ تا ۵ ساعت بماند تا کاملاً حجیم شود. تفاله خشک در شکم دام تا ۵ برابر حجم خودش آب جذب میکند؛ پس اگر قبل از مصرف خیسانده شود، از نفخ و انسداد مری (به خصوص در اسب و گوسفند) جلوگیری میکند.
- ترکیب با ملاس: اگر تفاله شما از نوع بدون ملاس است، میتوانید در زمان خیساندن کمی ملاس مایع به آب اضافه کنید تا انرژی و خوشخوراکی آن چندین برابر شود.
تأثیرات تفاله چغندر بر سلامت شکمبه
برخلاف ذرت و جو که حاوی نشاسته هستند و در شکمبه سریعاً به اسید لاکتیک تبدیل میشوند، تفاله چغندر حاوی پکتین است. پکتین به صورت آهسته تخمیر میشود. این یعنی PH شکمبه ناگهان افت نمیکند و محیط برای فعالیت باکتریهای مفید هضمکننده فیبر، ایدهآل باقی میماند. به زبان ساده، تفاله چغندر مانند یک “ضربهگیر” یا بافر طبیعی عمل میکند.
نسبتهای استاندارد مصرف تفاله چغندر در جیره
در دامداری ها برای انواع دام با این نسبت ها استفاده می شود:
۱. گاوهای شیری
در گاوهای شیرده، تفاله چغندر یک مکمل عالی برای علوفههایی مثل سیلو ذرت است. شما میتوانید ۱۰ تا ۲۰ درصد از بخش کنسانتره جیره را با تفاله چغندر جایگزین کنید. این کار باعث میشود جویدن دام بیشتر شده و ترشح بزاق افزایش یابد که نتیجه آن مستقیم روی بالا رفتن چربی شیر دیده میشود. حداکثر میزان مصرف روزانه برای یک گاو پر تولید حدود ۳ تا ۵ کیلوگرم (وزن خشک) است.
۲. گوسالههای پرواری
برای گوسالههای پرواری که در حال وزنگیری هستند، هدف ما رشد عضلانی است. تفاله چغندر میتواند تا ۲۵ درصد جیره را شامل شود. به دلیل اینکه این ماده باعث ایجاد اسیدوز نمیشود، میتوانید با خیال راحتتری از آن در کنار غلات استفاده کنید. این ترکیب باعث میشود بدن گوساله “تو پُر” شده و کیفیت گوشت بهبود یابد.
۳. گوسفند و بره
گوسفندها به شدت به تفاله چغندر علاقه دارند. برای میشهای داشتی، مصرف حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم در روز توصیه میشود. برای برههای پرواری، میتوان تا ۱۵ درصد جیره را به تفاله اختصاص داد.
نکته حیاتی: در برههای نر، به دلیل کلسیم بالای تفاله، حتماً باید از مکملهای حاوی فسفر یا کلرید آمونیوم استفاده کنید تا از ایجاد سنگ کلیه جلوگیری شود.
نکات مهم و محدودیتهای مصرف تفاله چغندر برای دام و طیور
- کمبود ویتامین: تفاله چغندر فاقد ویتامین A و D است، لذا باید در مکملهای جیره پیشبینی شود.
- نسبت کلسیم به فسفر: به دلیل کلسیم بالا، باید مراقب بالانس فسفر در جیره بود تا مشکلات استخوانی پیش نیاید.
- خیساندن: توصیه میشود تفاله خشک پلت قبل از مصرف برای دامهای حساس (مثل اسب یا گوسفند) کمی خیسانده شود تا خطر انسداد مری کاهش یابد.
کارخانه اعلا روغن سپاهان
کارخانه اعلا روغن سپاهان با نام تجاری لادر از پیشگامان در عرصه تولید پودرها، روغن ها و مواد اولیه برای تهیه خوراک دام و طیور می باشد. مجموعه لادرفت به مدیریت آقای سعید اعلائی به عنوان یک قطب تخصصی در صنعت نهادهها، فراتر از یک واحد تولیدی، در نقش تأمینکننده راهبردی و غنیساز زنجیره ارزش خوراک دام و طیور فعالیت میکند. حضور لادرفت در این بازار، از فرآوری مستقیم برخی محصولات تا تأمین مواد اولیه و افزودنیهای کلیدی برای تولید محصولاتی همچون گرانول پوست پسته دامی و طیوری، کنجاله زیتون و هسته خرما گسترده است. این شرکت با ارائه دانش فنی و مواد پایه، در فرآیند بهینهسازی و عرضه محصولاتی نظیر روغن هیدروژنه مرغی، روغن فله مرغداری، روغن سویا خام خالص و همچنین فرمولاسیونهای نهایی مانند پودر گوشت طیور، تفاله مالت جو، نقشی محوری در ارتقای کیفیت و کاهش هزینههای جیره ایفا مینماید.
جمعبندی
تفاله چغندر قند یک ماده خوراکی “نیمهکنسانتره” محسوب میشود که پلی میان علوفه و غلات است. این ماده نه تنها هزینههای تغذیه را کاهش میدهد، بلکه با بهبود محیط شکمبه و پیشگیری از بیماریهای گوارشی، سلامت و تولید دام را تضمین میکند. استفاده هوشمندانه از آن (تا سطح ۲۰ درصد جیره در گاوهای شیری) بازدهی اقتصادی دامداری را به طور چشمگیری افزایش میدهد. برای استعلام قیمت و کسب اطلاعات بیشتر با مشاورین لادرفت در تماس باشید.
