گندم دامی یکی از مهمترین غلات برای استفاده در دامداری ها است. وقتی از گندم دامی صحبت میکنیم، منظور دانهٔ گندمِ آمادهشده و یا دستهبندیشده برای مصرف دام است. گاهی با شرایط نگهداری یا فرایندهایی که آن را برای حیوانات مناسبتر میکند. گندم دامی بهخاطر انرژی بالا، دسترسی آسان و قیمت معمولاً مناسب، در ترکیب خوراک گاو، گوسفند، گراز و ماکیان کاربرد فراوان دارد.
انتخاب رقم: برای تولید گندم دامی معمولاً از رقمهایی استفاده میشود که سازگاری محلی، عملکرد بالا و مقاومت معقول به آفات و خشکی دارند.
آمادهسازی خاک: شخم و تسطیح خاک، اصلاح pH در صورت نیاز و افزودن کودهای پایه (نیتروژن/فسفر) طبق توصیهٔ آزمایش خاک.
زمان کاشت: بسته به اقلیم، کاشت پاییزه یا بهاره انجام میشود — کاشت بهموقع کلید رسیدن محصول یکنواخت است.
مدیریت آبیاری و آفات: آبیاری مناسب در دورهٔ ساقهدهی و خوشهدهی و پایش آفات بیماریها باعث افزایش کیفیت دانه میشود.
برداشت: برداشت در زمان رسیدگی کامل دانه با رطوبت مطلوب (معمولاً زیر 14–15٪ برای ذخیرهسازی) انجام میشود تا آسیب کاسته و ماندگاری افزایش یابد.
خشککردن و کاهش رطوبت: دانهها باید تا سطح ایمن رطوبت (معمولاً <14–15٪) خشک شوند تا کپک و فساد جلوگیری شود.
آمادهسازی فیزیکی: بسته به حیوان هدف، دانهٔ گندم ممکن است خرد (cracked)، آسیاب، یا بخارپز و پرس شود (مثلاً برای نشکن کردن پوستهٔ سخت و بهبود هضم).
خلوص و جداسازی: جداسازی دانههای شکسته، سنگریزه و آفتزده با الک یا تهویهٔ هوایی.
اضافهکردن افزودنیها: در صورت نیاز، ویتامینها، مواد معدنی یا پروتئین تکمیلی به فرمول خوراک افزوده میشود تا تعادل غذایی حفظ شود.
ذخیرهسازی صحیح: سیلوها یا انبارهای خشک، تهویهشده و با کنترل آفات برای نگهداری بلندمدت ضروریاند.
منبع انرژی غنی: گندم از نظر نشاسته و انرژی قابل هضم غنی است و بهعنوان منبع کالری در جیرههای تولید شیر و گوشت استفاده میشود. (ارزش خالص انرژی گندم بالاتر از بسیاری از مواد پرکنندهٔ فیبری است).
قابلیت استفادهٔ گسترده: در خوراک گاو، گوسفند، بوقلمون، مرغ گوشتی و طیور مادر میتواند بهصورت جزئی یا نسبی جایگزین غلات دیگر شود.
هضمپذیری خوب (با آمادهسازی مناسب): اگر گندم خرد یا بخارپز شود، هضم نشاستهٔ آن برای پرندگان و نشخوارکنندگان بهتر میشود.
اقتصادی بودن: در مناطقی که تولید گندم محلی بالاست، قیمت و دسترسی مناسب آن را به گزینهای مقرونبهصرفه تبدیل میکند.
قابل ترکیب با سایر اجزا: بهراحتی در فرمولهای تجاری با کنجالهها، سبوس، سویا و افزودنیها ترکیب میشود.
گندم (دانهٔ کامل): انرژی بالا (نشاسته)، پروتئین متوسط، چربی کم، فیبر پایینتر نسبت به سبوس. برای حیواناتی که نیاز به انرژی سریع و بالا دارند (مثل طیور گوشتی)، گندم دامی ارزشمند است.
سبوس گندم: محصول جانبی آسیاب آرد که پوستهٔ خارجی دانه است؛ حاوی فیبر زیاد، پروتئین متوسط و میکرومواد مغذی (ویتامینهای گروه B، مواد معدنی). سبوس برای تنظیم دستگاه گوارش، تأمین فیبر و در برخی جیرهها کاهش هزینهٔ خوراک مفید است. بر اساس جداول ترکیب مواد خوراکی، سبوس معمولاً پروتئین خام حدود 15–18٪ (بر پایه DM) و فیبر خام نسبتاً بالا دارد.
مصرف صرفِ مقدار بالای گندم در جیرهٔ طیور یا نشخوارکنندگان بدون تعادل میتواند باعث مشکلات گوارشی یا کاهش مصرف خوراک شود؛ سبوس هم در درصدهای بالا میتواند کالری کلی جیره را کاهش دهد (بهدلیل فیبر زیاد).
گاهی ترکیب گندم و سبوس (یا استفادهٔ متعادل از هر دو) بهترین نسبت هزینه / عملکرد را فراهم میکند.
در کل انتخاب بستگی به گونهٔ دام، هدف تولید (شیری یا گوشتی)، قیمت محلی و ساختار کارخانهٔ خوراک دارد.
آزمون آنالیز خوراک: قبل از وارد کردن گندم یا سبوس به فرمول، حتماً آنالیز شیمیایی (رطوبت، پروتئین خام، خاکستر، چربی خام، فیبر، انرژی خالص) انجام شود تا نسبتها درست محاسبه شوند.
فرآوری برای هضم بهتر: خرد کردن یا بخارپز کردن گندم میتواند هضم نشاسته را بالا ببرد؛ برای طیور خردشده یا آسیاب ریزتر توصیه میشود.
محدودیت درصد در جیره: در برخی گونهها مقدار گندم در جیره نباید از حدی فراتر رود تا مشکلات گوارشی یا کاهش مصرف رخ ندهد — بنابراین فرمولاسیون با کمک متخصص تغذیه انجام شود.
کنترل کیفیت و ذخیرهسازی: جلوگیری از رشد کپک و سموم قارچی (مایکوتوکسینها) حیاتی است؛ نگهداری در جای خشک، تهویهدار و استفاده از افزودنیهای محافظ در صورت لزوم توصیه میشود.
شرکتها و برندهایی که در زنجیرهٔ تأمین خوراک دام فعالاند، نقش مهمی در تأمین مواد اولیهٔ باکیفیت دارند. شرکت اعلا روغن سپاهان با نام تجاری لادر تولیدکننده انواع روغنها و پودرهای چربی و دیگر مواد اولیهٔ خوراک دام و طیور است. ذرت علوفه ای، سبوس گندم دامی، سویا دامی و سویا هیدروژنه محصولاتی است که مواد اولیه آن ها تولید و روانه بازار می شود.
گندم دامی منبع انرژی بالا و مادهای مفید در جیرهٔ دام و طیور است، بهشرط آنکه خشک، پاک و در فرمی مناسب (خرد یا فرآوریشده) عرضه شود. همیشه توصیه میشود پیش از تغییرات اساسی در فرمول خوراک با یک کارشناس تغذیهٔ دام مشورت کنید تا پارامترهای انرژی، پروتئین، فیبر و عناصر معدنی تراز شود. برای مشاوره و استعلام قیمت با مشاورین لادرفت در تماس باشید.
